Ελευθερία. Υπάρχει;
Αν κοιτάξουμε στα λεξικά θα δούμε ότι ελευθερία είναι η δυνατότητα κάποιος να δρα αυτόβουλα και απεριόριστα. Ή αλλιώς να μην έχει κανέναν εξαναγκασμό και περιορισμό.
Τούτο το βαρύ πράμα όμως που λέγεται ελευθερία είναι ένα αγαθό το οποίο δε χαρίζεται αλλά κατακτιέται. Κι αν κάποιος ξεχαστεί κι εφησυχάσει το σίγουρο είναι ότι τελικά θα την παραχωρήσει. Στην ιδανική της μορφή, εκείνη που θα την ήθελε ο Καζαντζάκης ο ιδεολόγος της ελευθερίας, είναι δύσκολο για να μην πω αδύνατο να κατακτηθεί.
Παρεκκλίνοντας με την άδειά σας ελαφρώς από τον ειρμό των σκέψεών μου, παραθέτω την απάντηση που έδωσε ο Καζαντζάκης στη δημοσιογράφο Γιολάντα Τερένσιο το 1957, όταν ερωτήθηκε αν ο πνευματικός άνθρωπος μπορεί ν’ ανήκει σ’ ένα κόμμα ή πρέπει να μένει πάντοτε ανεξάρτητος, για να είναι ελεύθερος να κρίνει;
«Είναι δύσκολο για τον πνευματικό άνθρωπο να μείνει μόνος του. Μόνος του είναι αδύνατος, αν ενωθεί όμως με τους άλλους χαλάει… Αν ενωθώ με τους άλλους θα χάσω την ελευθερία μου. Η ψυχολογία της μάζας είναι αλλιώτικη, μιλάω για τους διανοούμενους σαν μάζα, όχι για τις λαϊκές μάζες, που τις σέβομαι και που έχουν τη δική τους δουλειά. Ένας πνευματικός άνθρωπος μόνος του μπορεί να δουλέψει καλύτερα: ελεύθερος άνθρωπος παλεύει για την ελευθερία. Δέκα ελεύθεροι άνθρωποι, ενωμένοι, χάνουν την ελευθερία τους. Εκείνο που χρειάζεται είναι ν’ ακολουθήσεις τον δρόμο σου ως την άκρη. Η αξία του δρόμου είναι να μη σταματήσεις ποτέ!»
Μετά τη σύντομη αλλά σημαντική νομίζω παρένθεση, κι αφού σημειώσω ότι σε τούτη την ανάρτηση λέγοντας ελευθερία μιλάμε για κάτι διαφορετικό από αυτά που ισχυρίζεται η θεωρία του ντετερμινισμού, θα ήθελα να παραθέσω κάποιες σκέψεις και συνάμα κάποια ερωτήματα.
Πρώτα απ’ όλα, η δυνατότητα αυτόβουλης δράσης και αυτοδιάθεσης προϋποθέτει να υπάρχει κάτι μέσα στο οποίο θα λάβει χώρα αυτή η δράση. Κι αυτό το κάτι λέγεται φυσικό περιβάλλον από τη μια μεριά και κοινωνία από την άλλη. Τούτα τα δυο όμως από τη φύση τους επιβάλλουν περιορισμούς. Το περιβάλλον με τους κανόνες του και η κοινωνία με τους περιορισμούς και τις συνθήκες που επιβάλλει. Ως εκ τούτου, είναι δυνατόν κάποιος να μπορέσει να είναι πραγματικά ελεύθερος;
Η ελεύθερη δράση απαιτεί πόρους, με οποιαδήποτε μορφή αυτοί μπορεί να έχουν. Από τη φαντασία μέχρι την οικονομική τους διάσταση. Ένας άνθρωπος χωρίς φαντασία μπορεί να είναι ελεύθερος πραγματικά; Ή ένας άνθρωπος που δεν έχει παιδεία; Ειδικά η παιδεία, είναι κατά την άποψή μου, ο ακρογωνιαίος λίθος της ελευθερίας και χωρίς δαύτην όλα είναι ματαιοπονία. Από την άλλη όψη, τη λιγότερο πνευματική και περισσότερο υλική, η αυτοδιάθεση χρειάζεται τις περισσότερες φορές μέσα για να ικανοποιηθεί, τα οποία όμως απαιτούν οικονομικούς πόρους για να αποκτηθούν. Αλλά κάποιος που δεν έχει τους πόρους αυτούς, δεν είναι ελεύθερος; Κι αν κατατάξουμε τους ανθρώπους με βάση την οικονομική τους επιφάνεια σε μια σειρά, στην ίδια ακριβώς σειρά θα βρίσκονται, υπό την οπτική της δυνατότητας αυτοδιάθεσης πάντα, και από άποψη ελευθερίας; Ένας φτωχός είναι λιγότερο ελεύθερος από έναν πλούσιο;
Κι αν αυτό το συλλογισμό μας τον επεκτείνουμε λίγο περισσότερο σε επίπεδο κοινωνίας ή και χώρας ακόμα, μια μη αυτάρκης χώρα όπως η δική μας, με τα γνωστά δημοσιονομικά προβλήματα και τα υπέρογκα χρέη, είναι λιγότερο ελεύθερη από μια άλλη οικονομικά πιο εύρωστη; Κι αν αυτό ισχύει, σε ποιόν έχει παραχωρηθεί το μερίδιο της ελευθερίας που χάθηκε, στους δανειστές της; Η ελευθερία της, με άλλα λόγια, έχει αποτιμηθεί σε χρήμα, το οποίο πρέπει να ξεπληρωθεί για να επιστρέψει η ελευθερία πίσω; Αυτός που χρωστάει, ξεπληρώνει το χρέος όχι για είναι εντάξει στις οικονομικές του υποχρεώσεις αλλά για να αγοράσει πίσω την (όποια) ελευθερία του;
Ο Καζαντζάκης στην απάντηση που έδωσε στη δημοσιογράφο πιο πάνω, λέει ότι ένας είναι ελεύθερος, δέκα ελεύθεροι ενωμένοι όχι. Τούτο μπορεί να σημαίνει πολλά πράγματα. Ας τα πιάσουμε με τη σειρά. Ένας ελεύθερος άνθρωπος παντρεύεται (ή νυμφεύεται, ανάλογα με το φύλο του) και γίνεται διπλός. Αυτό σημαίνει ελευθερία μισή; Κι όταν το ζευγάρι βγει στην κοινωνία, η μισή ελευθερία γίνεται ακόμα μικρότερη; Κι όταν η κοινωνία ενωθεί με άλλες κοινωνίες σε θεσμούς όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση για παράδειγμα, τότε έχουμε πια να κάνουμε με ένα μικρό κλάσμα της αρχικής ελευθερίας;
Ο μεγαλύτερος όμως δυνάστης της ελευθερίας, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να είναι το ρολόι. Η καθημερινότητα ρυθμίζεται από αυτό και οι παρεκκλίσεις συνήθως δημιουργούν δυσάρεστες καταστάσεις. Η ώρα, η μεγαλύτερη αυτή κοινωνική σύμβαση μεταξύ των ανθρώπων ολόκληρου του πλανήτη, μπορεί να «δημιουργήθηκε» για να εξυπηρετήσει τις μεταξύ τους συναλλαγές και επαφές, αλλά μήπως τελικά έχει γίνει το μεγαλύτερο βάρος που πρέπει να κουβαλούν εις βάρος της ελευθερίας τους;
Πολλά θα μπορούσα να γράψω για την ελευθερία. Η ερώτηση όμως παραμένει: Μπορεί να υπάρξει πραγματική ελευθερία; Υπάρχει πραγματική ελευθερία; Ελευθερία υπό προϋποθέσεις είναι πραγματική ελευθερία;
Κλείνοντας, δεν πρέπει να παραλείψω την αναφορά μου στο μοναδικό πραγματικά ελεύθερο πράγμα. Ποιο είναι αυτό; Η τέχνη. Και γιατί είναι πραγματικά ελεύθερη; Απλώς γιατί μπορεί να κινείται πάνω στην κόψη του ξυραφιού, μπορεί να δημιουργεί, μπορεί να αγγίζει το μεγάλο, το ωραίο και το αληθινό χωρίς κανένα περιορισμό. Αλλά και γιατί αυτή έχει τη δυνατότητα να νικά και το θάνατο, είναι το μοναδικό πράγμα που νικά το θάνατο…
.
Τελευταίος ... πάντα 
Ο μεγαλύτερος δυνάστης κατά τη δική μου γνώμη είναι ο καταμερισμός της εργασίας. Η ελευθερία δε χάνεται από τη συνύπαρξη και τις εκ των πραγμάτων κοινές υποχωρήσεις ή το νόμο, αλλά από τις ανισότητες που δημιουργούνται. Ο ελεύθερος άνθρωπος -οραματικά κι ιδανικά- θα είναι εκείνος που θα ζει μία κοινωνία χωρίς ανισότητες, με σεβασμό και καταμερισμό εργασίας που θα αποφέρει ίσες ευκαιρίες -όχι ίσα δικαιώματα.
Από την οπτική με την οποία αντιμετωπίζεις το ερώτημα, δεν έχεις άδικο. Και θα συμφωνήσω μαζί σου ότι ελεύθερος είναι ο άνθρωπος ο οποίος ζει σε μια κοινωνία χωρίς ανισότητες. Να σου θέσω όμως ένα ερώτημα που βασανίζει κι εμένα; Αν έχουμε μια ισότητα παντού, τι θα ήταν εκείνο που θα δημιουργούσε τη διαφορά δυναμικού η οποία θα ήταν ικανή να εκκινήσει τόσο την κοινωνία όσο και την εργασία και την οικονομία; Ποιός θα ήταν ο παράγοντας που θα έδινε την απαραίτητη ενέργεια για να «κινηθούν» τα πράγματα; Ποιό θα ήταν το κίνητρο;
Με έστειλες. Δεν περίμενα/δε σκέφτηκα τέτοια ερώτηση. Ωστόσο, τώρα που το σκέφτομαι, δεν πιστεύω ότι η ισότητα (πρόσεξε, δεν θέλω κομφορμιστική ομοιομορφία κομμουνιστικού ή φασιστικού τύπου) δεν απαξιώνει ούτε την ελευθερία ούτε τη δημιουργικότητα. Ο ανταγωνισμός δεν είναι αντώνυμη έννοια της ελευθερίας ή της ισότητας. Όλα κρίνονται στη λεπτή γραμμή του μέτρου και του σεβασμού του άλλου.
Χα, χα, χα… Γέλασα με την έκφρασή σου! Κι όμως αν το καλοσκεφτείς, αν αφήσεις μια μπάλα σε ένα επίπεδο θα μείνει ακίνητη. Για να κουνηθεί πρέπει να υπάρχει μια υψομετρική διαφορά, ένα μέρος που να είναι πάνω κι ένα που να είναι κάτω. Κι όσο το πάνω θέλει να πάει ψηλότερα (ή το κάτω χαμηλότερα), τόσο πιο γρήγορα θα κινείται η μπάλα, ενώ αν συμβαίνει το ανάποδο, η μπάλα θα επιβραδύνει.
Το ξέρω ότι δε μιλάς κομφορμιστικά, αλλά κατά τη γνώμη μου, μια διαφορά πρέπει να υπάρχει. Αυτό βεβαίως δε σημαίνει ότι απαξιώνεται έτσι η ελευθερία, ούτε βεβαίως η παραγωγικότητα.
Kαλημέρα. Ελευθερία λοιπόν ….υπάρχει;;; Θα έλεγα ότι εξαρτάται πώς κάποιος ερμηνεύει τι είναι ελευθερία! Το να κάνω ό,τι θέλω, μα ό,τι θέλω δηλώνει ελευθερία ή ασυδοσία;;; Και αφού αυτό που κάνω εμποδίζει εσένα τότε δεν είμαι ελεύθερος άνθρωπος αλλά δυνάστης!
Μια χώρα όπως και ένας άνθρωπος δεν χάνει την ελευθερία της/του όταν δανείζεται, αλλά όταν δεν μπορεί να αποπληρώσει τα δάνεια. Άρα ελευθερία είναι να επιλέγεις σύμφωνα με τις δυνατότητές σου.
Η καθημερινότητα….το αντιπαθητικό ρολόι….νομίζω ότι μειώνει την ελευθερία του ατόμου αν θεωρήσουμε ελευθερία την κατάσταση εκείνη που οι υποχρεώσεις δεν υπάρχουν. Μα έτσι δεν θα καλύπτονται οι ανάγκες του ατόμου. Άρα η μη κάλυψη των αναγκών οδηγεί σε ανελευθερία.
Μεγάλο το θέμα σου….μπορούμε να φιλοσοφούμε για ώρες.
Όμως για μένα ελευθερία είναι να έχω ίσες ευκαιρίες με σένα, να έχω τη δυνατότητα επιλογών, και να μην περιθωριοποιούμε εξαιτίας των επιλογών. Φυσικά εννοείται ότι στα πλαίσια της ανθρώπινης συνύπαρξης θα υπάρχει σεβασμός του ενός προς τον άλλον . Αλλιώς θα υπερισχύει ο δυνατός αφού θα μπορεί να κάνει και να επιβάλλει ό,τι θέλει!
Καλή σου εβδομάδα και καλή μέρα να έχεις όλη μέρα!
Άννα, η τοποθέτησή σου είναι πολύ καλή. Θέτεις ερωτήματα που μας βασανίζουν όλους και τα οποία είναι δύσκολο να απαντηθούν. Νομίζω ότι θα συμφωνήσουμε, ειδικά στο κομμάτι που λες ότι ελευθερία για σένα είναι το να έχεις τις ίδιες δυνατότητες με όλους. Είναι όμως στην πραγματικότητα έτσι; Δεν επικρατεί ο πιο δυνατός; Πάντως, όντως το θέμα είναι πολύ μεγάλο και απαιτεί πολύ συζήτηση…
Καλή εβδομάδα και σε σένα. 🙂
Ελευθερία υπάρχει και είναι η ομπρέλα και προϋπόθεση βασική για τα υπόλοιπα. Την ισότητα, την μοναδικότητα, την ιδιαιτερότητα, την ικανότητα, την αγάπη, τον έρωτα, την ίδια τη ζωή.
Το να είμαστε ελεύθεροι δεν σημαίνει απαραίτητα ότι είμαστε όλοι ισότιμοι, το ίδιο ικανοί. Κάποιοι είναι πιο έξυπνοι και κάποιοι πιο χειροδύναμοι. Στην πραγματικά ελεύθερη κοινωνία έχει ο καθείς τη θέση του και το καταλαβαίνει.
Πολύ σωστή η παρατήρησή σου πως ελευθερία δε σημαίνει ότι όλοι είμαστε ισότιμοι και το ίδιο ικανοί.
Σε προηγούμενη ανάρτησή μου ευχήθηκα πρώτα να είμαστε ελεύθεροι και μετά υγιείς. Υπήρξαν αρκετές διαφωνίες, αλλά να που σήμερα κι εσύ το επιβεβαιώνεις λέγοντας ότι η ελευθερία είναι η προϋπόθεση για όλα τα υπόλοιπα.
Καλό σου απόγευμα.
Τώρα μπερδεύτηκα γιατί δεν ξέρω η ερώτησή σου σε ποια ελευθερία αναφέρεται και αν την ορίζεις γεωγραφικά.
Υπάρχει η ατομική ελευθερία δηλαδή να ορίζω τον εαυτό μου να μην είμαι σκλάβος άλλου προσώπου, οι πράξεις μου να καθορίζονται αποκλειστικά απο την δική μου βούλησή .
Οποτε αν σε παντρευτώ ή με νυμφευθείς θα είναι επιλογή δική μας! Μ’αυτή την απόφαση συνεπάγεται ότι αναλαμβάνουμε κάποιες υποχρεώσεις ο ένας απέναντι στον άλλον
Ελεύθερα το αποφασίσαμε να δεσμευτούμε…εκτός κι’αν μας το επέβαλαν!
Προχωρούμε στην κοινωνική ελευθερία και εδώ θέλω ορισμό γεωγραφικό και χρονικό.
Αν πάρουμε ως παράδειγμα την εποχή μας και τον δυτικό κόσμο στον οποίο ζούμε νομίζω πως δεν υπάρχει εφ’όσον ζούμε κάτω απο ορισμένους κανόνες και εξαναγκασμούς.
Θα μπορούσαμε όμως να αποφασίσουμε να φύγουμε απ’αυτές τις κοινωνίες των κανόνων και να καταφύγουμε σ’άλλες προκειμένου να την συναντήσουμε…Φοβάμαι όμως πως όποια κοινωνία επιλέξουμε ακόμα και αυτή της ζούγκλας, πάλι σε κανόνες θα πέσουμε…διαφορετικούς μεν κανόνες δε! Οπότε κοινωνική απόλυτη ελευθερία μάλλον δεν υπάρχει εφ’όσον συμβιώνεις μ’άλλους!
Η πολιτική ελευθερία τουλάχιστον αυτή που βιώνω σήμερα στην χώρα μου(αλλά και στον κόσμο ολοκληρο τολμώ να πω)κατηγορηματικά λέω πως δεν υπάρχει!!!
Τώρα αν την αμπελοφιλοσοφήσουμε την ελευθερία- όχι στην ουσία δεν υπάρχει για κανέναν άνθρωπο εφ’όσον όσο ζει ελπίζει και φοβάται το τέλος του!
Μόνο ο αγαπημένος μου Καζαντζάκης ελευθερώθηκε γιατί δήλωσε πως απαλλάχτηκε απο ελπίδες και φόβους…! Να τον πιστέψουμε?
Γιατί μπερδεύτηκες Κάρυ μου; Η ελευθερία είναι μια, αν τη δεις συνολικά, αλλά βεβαίως μπορείς να την κοιτάξεις από όποια μεριά θες. Δεν μπορείς όμως ούτε να την τεμαχίσεις ούτε να τη δεις αποσπασματικά. Θα συμφωνήσω σ’ αυτό που λες ότι όλες οι κοινωνίες, ακόμα και η ζούγκλα έχει κανόνες. Μάλιστα θα έλεγα ότι η ζούγκλα έχει τους πιο σοφούς κανόνες, είδες ποτέ να καταστρέφεται κάποια ζούγκλα;
Γενικά όμως, που νομίζεις ότι πρέπει να τίθεται το όριο πέρα από το οποίο είναι κανείς ανελεύθερος; Ποιο είναι το κρίσιμο σημείο για σένα;
Ο Καζαντζάκης ελευθερώθηκε, όχι τόσο ως βιολογικό ον όσο ως τεχνίτης της σκέψης και του λόγου. Έφτασε τη φιλοσοφία του στην άκρη, στην καθαρότερή της μορφή, κι αυτό από μόνο του είναι ελευθερία. Άφησε το λογισμό του να ξεπεράσει τα όρια που όλοι εμείς οι υπόλοιποι, ή τουλάχιστον εγώ, δεν τολμάμε να υπερπηδήσουμε. Οπότε ναι, τον πιστεύω!
Τώρα, αυτό με το γάμο, καλή μου Κάρυ, αν είναι πρόταση φοβάμαι ότι θα αρνηθώ. Έχω ήδη μια πεθερά, δεύτερη δε θα την αντέξω, χα, χα, χα… Χαριτολογώ βεβαίως, με την άδειά σου πάντα, έ; Και την πεθερά μου την αγαπάω πραγματικά. Το ίδιο κι αυτή εμένα!
Πρόταση πως μπορούσα να κάνω αγαπημένε μου Τελευταίε, όταν εγώ έχω 2 πεθερές?
Εναν σύζυγο αλλά δύο πεθερές! Πώς γίνεται αυτό? Ε…καμμιά φορά γίνεται κι’αυτό!
Με ρωτάς το σημείο εκείνο που ο άνθρωπος εν ονόματι της ελευθερίας δεν πρέπει να το ξεπερνά?
Κατηγορηματικά το σημείο στο οποίο ξεκινά η ελευθερία του άλλου!
Αλλά έχω την εντύπωση πως η έννοια της ελευθερίας στους αιώνες αλλάζει!
Θα μπορούσαμε να πούμε πως βρίσκεται συνεχώς σε εξέλιξη !
Δεν μπορούμε να την επιβάλλουμε . Παρατηρούμε στην ιστορία των κοινωνιών ότι επαναπροσδιορίζονται οι προυποθέσεις της, απο τους ίδιους τους πολίτες.
Χα, χα, χα… 2 πεθερές; Πως το κατάφερες αυτό ρε θηρίο;
Κάρυ μου η τελευταία σου πρόταση είναι καταπληκτική. Νομίζω ότι λέει μια μεγάλη αλήθεια, την οποία για να σου πω την αλήθεια δεν την είχα σκεφτεί. Πραγματικά ο χρόνος και οι εκάστοτε συνθήκες προσδιορίζουν την ελευθερία, έχεις απόλυτο δίκιο.
Καλό σου βράδυ.
Πολύ δύσκολο θέμα διάλεξες για συζήτηση αλλά ωραίο. Η έννοια της ελευθερίας έχει πολλές πτυχές και πολλές όψεις. Σίγουρα δεν υπάρχει απόλυτη ελευθερία και νομίζω ότι ποτέ δεν υπήρξε ακόμη και όταν δεν υπήρχε κοινωνία, στο πρωτόγονο στάδιο της ανθρωπότητας διότι και εκεί ήταν δέσμιοι των αναγκών τους οι άνθρωποι.
Η ελευθερία είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων. Από τι πρέπει να είναι κανείς ελεύθερος και τι σημαίνει ελεύθερος. Σαφώς έχει πολιτικό χαρακτήρα γι΄αυτό και οι πολλοί αγώνες και το αίμα για την κατάκτησή της. Έχει σχέση με τα κοινωνικά δικαιώματα και την ελευθερία σκέψης και έκφρασης . Αλλά πόσο ελεύθερος μπορεί να είναι κάποιος όταν δεν έχει δουλειά, δεν έχει φαΐ, δεν έχει σπίτι ,δεν έχει πρόσβαση σε στοιχειώδη μέσα που του εξασφαλίζουν μια αξιοπρεπή ζωή, αλλά όμως ζει σε μια κοινωνία που θεωρείται ελεύθερη; Άρα δεν αρκεί να λέμε ότι η πολιτεία έχει νόμους, δημοκρατία, ελευθερίες αλλά οι πολίτες της ζουν αναξιοπρεπώς , διότι η κοινωνία , η πολιτεία λειτουργεί θεωρητικά, στα χαρτιά.
Επιπλέον θεωρώ πάρα πολύ σημαντική την εσωτερική, την ηθική ελευθερία. Εκείνη που έχει να κάνει με τις αντιστάσεις του ανθρώπου απέναντι σε λογής , λογής εμπόδια. Είναι πολύ σημαντικό να μπορεί κάποιος να ορίζει τη ζωή του κόντρα στο ρεύμα της κάθε εποχής, στη μαζοποίηση. Και αυτό βεβαίως είναι θέμα παιδείας , διότι θα πρέπει να μπορεί να ξεχωρίζει την ουσία των πραγμάτων, των ανθρώπων. Μπορεί να είναι κάποιος ελεύθερος μέσα σ’ ένα ανελεύθερο καθεστώς και να είναι σκλάβος σε ένα ελεύθερο. Και όταν κάνει τις επιλογές του να μπορεί να τις κάνει φανερές και να μην τις κρύβει, να μη φοβάται, να έχει το θάρρος να τις υποστηρίζει χωρίς να κινδυνεύει να γίνει αντικείμενο κοροϊδίας. Είναι δε πολύ σημαντικό ό,τι υποστηρίζει κανείς θεωρητικά να το κάνει και πράξη. Όχι άλλα να διακηρύσσουμε και άλλα να πράττουμε. Η ελευθερία είναι τρόπος ζωής και » αν δεν μπορείς να κάνεις τη ζωή σου όπως τη θες τουλάχιστον προσπάθησε να μην την εξευτελίζεις» που έλεγε και ο Καβάφης.
Σχετικά με τον Καζαντζάκη , που τον λάτρεψα στα εφηβικά μου χρόνια, δεν νομίζω ότι ήταν ελεύθερος επειδή το έλεγε, διότι είχε πολλά πάθη που τον καταδυνάστευαν.
Αλλά θα διαφωνήσω και για την τέχνη. Τι είναι η τέχνη ; Κάτι γενικό και αόριστο; πίσω από το κάθε έργο τέχνης δεν υπάρχουν άνθρωποι; αυτοί δεν έχουν πάθη, ατέλειες, δεσμεύσεις; η τέχνη δεν είναι αντανάκλαση της ζωής τους; Και όλοι εκείνοι οι καλλιτέχνες που σιώπησαν ή έκαναν ότι δεν έβλεπαν ή δεν καταλάβαιναν όταν δίπλα τους χυνόταν αίμα ή στραπατσαρίζονταν άνθρωποι και δικαιώματα θεωρούνται ελεύθεροι;
Σκόρπιες οι σκέψεις μου αλλά δεν γίνεται διαφορετικά.
Να είσαι καλά , καληνύχτα.
Σοφία, το σχόλιό σου είναι από εκείνα που θεωρώ ότι κοσμούν το ιστολόγιό μου, αλλά και τη διαδικτυακή μου παρέα γενικότερα. Δεν έχω να συμπληρώσω κάτι, ούτε διαφωνώ, όπως είπα και πριν, είναι σωστά τεκμηριωμένο και άριστο.
Θα σταθώ όμως στις τελευταίες σου παραγράφους. Ναι, Σοφία, ο Καζαντζάκης είχε πάθη, ποιος όμως δεν έχει; Και σίγουρα τα πάθη στερούν την ελευθερία. Αλλά αυτό είναι κάτι προσωπικό του καθενός, δεν είναι κάποιος εξωγενής παράγοντας, ο οποίος πολλές φορές δρα χωρίς τη θέλησή μας κι ενδεχομένως εις βάρος μας.
Όσον αφορά στην τέχνη, θα ήθελα να συμπληρώσω κάποιες σκέψεις. Η τέχνη, με όποια μορφή κι αν αυτή εκδηλώνεται/δημιουργείται δεν υπόκειται σε όρια, ούτε καν τους φυσικούς κανόνες δε χρειάζεται να λάβει υπόψη της. Κι έτσι, απαλλαγμένη από κάθε τι το συμβατικό, από κάθε μειονέκτημα κι από κάθε κοινωνική συνθήκη, μπορεί ακόμα και να δημιουργήσει ελευθερία. Μην ξεχνάς άλλωστε ότι όλοι οι αγώνες για την ελευθερία ξεκίνησαν ή υποστηρίχθηκαν από την τέχνη, η οποία βεβαίως έδρασε και για τον αντίθετο σκοπό, δεν το αμφισβητεί κανείς αυτό, αλλά εκείνη η τέχνη ήταν στρατευμένη. Η ψυχή του καλλιτέχνη δε συμβιβάζεται, μπορεί να κινηθεί μέσα και έξω από τα όρια και γι’ αυτό ο μοναδικός χώρος στον οποίο κινείται, ή με άλλα λόγια το φυσικό της περιβάλλον είναι η ελευθερία.
Σε ευχαριστώ για το υπέροχο σχόλιο. Αναμένω κι άλλα αντίστοιχα…
Καλό βράδυ και σε σένα Σοφία.
Να αφιερώσεις μια ανάρτηση στην τέχνη αν δε το έχεις κάνει πριν σε ανακαλύψω.
Η ελευθερία να διαφωνείς!
Υ.Γ Και τον Καζαντζάκη εξακολουθώ να τον λατρεύω.
Σοφία, δυστυχώς θα την αδικήσω την τέχνη αν της αφιερώσω μια ανάρτηση, εκτός αν μιλήσω για ρεμπέτικα τραγούδια που είναι και η αδυναμία μου.
Πάντως μπορώ να σε παραπέμψω αν θες στον κοινό μας φίλο το Θωμά που κάνει φοβερές αναρτήσεις για την λογοτεχνία αλλά και την τέχνη γενικότερα. Αλλά μια αφιέρωση στα ρεμπέτικα τραγούδια, τώρα που το σκέφτομαι, ίσως και να την κάνω…
Καλό σου βράδυ.
Υ.Γ. Κι εγώ τον λατρεύω τον Καζαντζάκη…
Καλησπέρα Κώστα. Κατά την ταπεινή μου άποψη η ελευθερία είναι μια έννοια πολύ προσωπική στον κάθε άνθρωπο, σίγουρα επηρεάζεται από τις κοινωνικές καταστάσεις, αλλά ίσως είναι περισσότερο θέμα σκέψης, ψυχής και φιλοσοφίας. Μπορεί κάποιος άνθρωπος να έχει μια μόνιμη εργασία, να έχει μια καλή εξασφαλισμένη ζωή, όμως εν τούτοις να νιώθει κενός και φυλακισμένος. Κάποιος άλλος μπορεί να μην έχει αρκετά χρήματα, να μην έχει πλούτη, να μην έχει σταθερή εργασία, μα όμως να νιώθει απελευθερωμένος. Η κοινωνία μας κατασκευάσει πολλές απατηλές ανάγκες, που αντί να μας απελευθερώνουν, αντίθετα μας κάνουν σκλάβους. Εξαρτάται μάλλον από το τι αναζητά η ψυχή του κάθε ανθρώπου, από το πόσο καλά είναι με τον εαυτό του και τους γύρω του, από το πως ορίζει την προσωπική του ελευθερία. Κάποιος μπορεί να επιλέξει να περάσει όλη τη ζωή του μέσα σε ένα ασκητικό κελί, απομονωμένος από όλους. Αυτό π.χ. στα δικά μου μάτια φαντάζει φυλακή, σε εκείνον όμως είναι παραδεισένια κατάσταση. Άπειρα τα σχετικά παραδείγματα. Ίσως αυτό που πρέπει να σπάσει ο καθένας από εμάς είναι τα δεσμά που ο ‘πολιτισμός’, η ‘κοινωνία’, οι ‘νόμοι’ έχουνε δημιουργήσει. Είναι ένας μακρύς δρόμος, που ο καθένας από εμάς θα τον αναζητεί και θα παλεύει να τον βρει στη ζωή. Ο Καζαντζάκης μπορεί ακόμη και μέσα από τα πάθη του να ζούσε την ελευθερία. Ένας άνθρωπος που έγραψε ένα τόσο βαθιά φιλοσοφημένο, θεόπνευστο βιβλίο σαν την «Ασκητική», νομίζω πως ένιωσε την Ελευθερία στην ύψιστη μορφή της.
Υγ σου αφήνω ένα παλιότερο ποστ μου για το ρεμπέτικο, αφού το αγαπάς :
http://roadartist.blogspot.com/2010/03/blog-post.html
Μαίρη, πραγματικά η ελευθερία είναι κάτι υποκειμενικό, πράγμα το οποίο πολύ ορθά αναφέρεις και το οποίο εγώ παρέλειψα στην ανάρτησή μου. Το σχόλιό σου συμπληρώνει τις σκέψεις μου άριστα.
Η Ασκητική του Καζαντζάκη είναι ένα έργο το οποίο κατά τη γνώμη μου πρέπει να το μελετήσουν όλοι οι Έλληνες και όχι μόνο. Είναι κρίμα που κάποιοι το αγνοούν.
Η ανάρτησή σου για το ρεμπέτικο είναι καταπληκτική. Μεστή και περιεκτική, από τις πιο καλές αναρτήσεις που έχω διαβάσει.
Την καλημέρα μου.
Φοβερό θέμα, φοβερή και η ανάπτυξή του τόσο από σένα όσο και από τους σχολιαστές. Είναι η τρίτη φορά που προσπαθώ να γράψω σχόλιο. Τις δύο προηγούμενες αφέθηκα στη μαγεία της ανάγνωσης των σχολίων, πέρασε η ώρα και δεν έγραψα τίποτε. Μου αρέσει που τα κείμενά σου θέτουν κατά βάση ερωτήματα και προβληματισμούς, αντί να διατυπώνουν απόλυτες θέσεις.
Επί της ουσίας τώρα, θα συμφωνήσω με τη Σοφία πως δεν μπορεί να είναι κανείς ελεύθερος όταν δεν έχει φαϊ, στέγη ή δουλειά έστω και αν ζει σε μια ελεύθερη κοινωνία. Θα ήθελα επίσης να σχολιάσω τον προβληματισμό σου για το αν ένας πλούσιος είναι πιο ελεύθερος από ένα φτωχό. Νομίζω πως η φύση του ανθρώπου είναι να περιορίζει από μόνος του την ελευθερία του. Για παράδειγμα μόλις αυξηθεί το εισόδημα κάποιου, συνήθως το πρώτο πράγμα που κάνει είναι να πάρει δάνειο για ένα μεγαλύτερο ή ένα δεύτερο σπίτι ή για ένα ακριβότερο αυτοκίνητο πράγμα που σίγουρα αντί να αυξάνει περιορίζει την ελευθερία του. Είναι οι απατηλές ανάγκες όπως λέει και η Roadartist.
Θα προσπαθήσω όμως να αλλάξω εντελώς την οπτική γωνία που βλέπουμε το θέμα. Γιατί θεωρούμε -αν κατάλαβα καλά- πως όσο μεγαλύτερος ο βαθμός της ελευθερίας τόσο πιο ευτυχισμένος γίνεται ο άνθρωπος; Γιατί να συνδέουμε την ελευθερία με κάτι που έχει μόνο θετικό αντίκτυπο; Η ελευθερία ενέχει μέσα της την έννοια της ευθύνης. Και όσο μεγαλύτερη η ελευθερία τόσο μεγαλύτερο, αβάσταχτο πολλές φορές γίνεται για τον άνθρωπο το μέγεθος της ευθύνης. Εννοώ της ευθύνης να παίρνει αποφάσεις. Της ευθύνης να κάνει λάθη. Γιατί για παράδειγμα θεωρούμε ξένοιαστα τα παιδικά μας χρόνια, παρά γιατί απουσιάζει η οποιαδήποτε μορφή ελευθερίας. Άλλοι αποφασίζουν, άλλοι αγχώνονται, άλλοι ζορίζονται για τα πάντα.
Μου φαίνεται πως ο άνθρωπος βλέποντας πως το φορτίο της ελευθερίας είναι πολύ βαρύ για τις μικρές του πλάτες, αποφάσισε να την παραχωρήσει στην κοινωνία, στο κράτος, στις ιδεολογίες, στα έθνη, στη θρησκεία με αντάλλαγμα την ξενοιασιά, την ησυχία και την ευτυχία του.
Θωμά, αν οι αναρτήσεις προβάλουν απόλυτες θέσεις κι αποκλείουν το διάλογο τότε δε θα έπρεπε να δημοσιεύονται καν γιατί απλώς δεν υπάρχει λόγος για να γίνει κάτι τέτοιο. Τα σχόλια και οι θέσεις που έχουν εκφράσει οι αναγνώστες είναι πραγματικά πολύ καλές και, όπως έχω ξαναπεί, είναι το στολίδι του ιστολογίου. Και εξυπηρετούν κι έναν άλλο σκοπό, αυτό του πλουτισμού των γνώσεών μου οι οποίες είναι χρήσιμες για τη διαμόρφωση και των δικών μου απόψεων για τα θέματα που συζητάμε.
Θωμά, θίγεις ένα ζήτημα που είναι πολύ λεπτό. Βάζεις την ελευθερία απέναντι στην ευθύνη. Έχεις δίκιο ως ένα σημείο, αλλά από εκεί και μετά η δικιά μου άποψη διαφοροποιείται. Σίγουρα έχουμε κάνει παραχωρήσεις, στην κοινωνία, στην πολιτεία κλπ, με σκοπό να λαμβάνονται κάποιες αποφάσεις που μας αφορούν, αλλά δε θα μπορούσε να γίνει και αλλιώς. Κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει τα πάντα και να αποφασίζει για τα πάντα. Αλλά για τα θέματα που μας αφορούν, πρέπει κατά τη γνώμη μου να έχουμε τη δυνατότητα να μπορούμε να λαμβάνουμε τις αποφάσεις μόνοι μας, αναλαμβάνοντας βεβαίως και την ευθύνη. Η ευθύνη δεν είναι βάρος ούτε άγχος. Είναι η πεμπτουσία της ελευθερίας, είναι αυτό που διαχωρίζει τον σκεπτόμενο και σοβαρό άνθρωπο από εκείνον που περνάει από τη ζωή και κανένας δεν τον θυμάται. Παίρνω την ευθύνη σημαίνει παίρνω μια απόφαση που με τη σειρά του σημαίνει ότι χωρίζω το χωροχρονικό συνεχές σε δυο ή περισσότερα μονοπάτια κι ακολουθώ το ένα ενώ τα υπόλοιπα εξαφανίζονται. Ποτέ δεν πρέπει ο άνθρωπος να πει «Έπρεπε αντί αυτού να έκανα εκείνο ή το άλλο». Η απόφαση είναι ειλημμένη κι επιστροφή δεν μπορεί να υπάρξει, οπότε ευθύνη σημαίνει ότι με τα δεδομένα που υπάρχουν συνεχίζουμε στο μέλλον έτσι όπως προστάζει η λογική μας κάθε δεδομένη στιγμή. Αυτό είναι ελευθερία και βεβαίως είναι και ευθύνη. Αλλά αυτό είναι και το μεγάλο και το όμορφο της υπόθεσης.
Την καλημέρα μου.